Η Επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα
Η ενετική κυριαρχία εμπόδισε της ανάπτυξη της Οθωμανικής κυριαρχίας στα Ιόνια νησιά και επέτρεψε την πνευματική τους πρόοδο. Οι Επτανήσιοι που προέρχονταν από τις ευκατάστατες τάξεις δημιούργησαν το έργο τους έχοντας επαφές με τη Δυτική Ευρώπη και τα ρεύματα και τις ιδεολογίες που επικρατούσαν. Πέρα από την ποίηση στα Επτάνησα αναπτύχθηκαν και τα άλλα είδη λόγου, όπως το θέατρο, η αυτοβιογραφία, τα απομνημονεύματα και οι κριτικές μελέτες. Με σημείο αναφοράς το Σολωμό διακρίνουμε τέσσερις ομάδες ποιητών: α) οι προσολωμικοί είναι αυτοί που προηγήθηκαν του μεγάλου ποιητή και έγραψαν πολιτικοκοινωνικά (σάτιρες – πατριωτικά τραγούδια) και αρκαδικά ποιήματα (φύση –έρωτας) β) οι σολωμικοί που έζησαν την εποχή του Σολωμού και επηρεάστηκαν από αυτόν γ) οι μετασολωμικοί που επιδόθηκαν περισσότερο σε μεταφράσεις και δ) οι εξωσολωμικοί, όπως ο Κάλβος και ο Βαλαωρίτης που δεν επηρεάστηκαν τόσο από το Ζακυνθινό ποιητή. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ακόμη στην ενασχόλησή μας με την Επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα τους ελάσσονες και τους επιγόνους ποιητές. Η Επτανησιακή ξεχωρίζει από τη σύγχρονή της Αθηναϊκή σχολή ως προς τη γλώσσα περισσότερο και τους στόχους. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα που επηρέασαν του επτανήσιους και κατόρθωσαν να τα συνδυάσουν στην ποίησή τους είναι ο νεοκλασικισμός και ο ρομαντισμός. Είναι ακόμη δεμένοι με την ντόπια παράδοση και την κρητική λογοτεχνία. Ο ιδεαλισμός και το κίνημα του Διαφωτισμού επιδρά στη σκέψη τους. Το ενδιαφέρον της σχολής εστιάζεται σε θέματα σχετικά με την πατρίδα, τη θρησκεία και τη γυναίκα.
· Επτανησιακή σχολή: Το σύνολο των αξιόλογων Επτανήσιων λογοτεχνών που έζησαν και δημιούργησαν κατά τον 19ο αιώνα.
· Προσολωμικοί ποιητές: Οι ποιητές που προηγήθηκαν του Σολωμού και έγραψαν πολιτικοκοινωνικά και αρκαδικά ποιήματα
· Σολωμικοί ποιητές: Οι ποιητές που έζησαν την εποχή του Σολωμού και επηρεάστηκαν από αυτόν.
· Μετασολωμικοί ποιητές: Οι ποιητές που έζησαν μετά το Σολωμό και επιδόθηκαν κυρίως σε μεταφράσεις αρχαίων Ελλήνων και συγχρόνων Ευρωπαίων λογοτεχνών.
· Εξωσολωμικοί ποιητές: Οι σύγχρονοι του Σολωμού που δεν επηρεάστηκαν από το μεγάλο ποιητή.
· Νεοκλασικισμός: Πνευματική τάση που εμφανίστηκε στη λογοτεχνία και τις άλλες τέχνες την εποχή της αναγέννησης και του διαφωτισμού με κύρια γνωρίσματα την ισορροπία της σύνθεσης, την αρτιότητα της έκφρασης, τη σαφήνεια, το θαυμασμό της αρχαιότητας και την εκμετάλλευση κλασικών σχημάτων λόγου, όπως η παρομοίωση και η μετωνυμία.
· Ρομαντισμός: Ο ρομαντισμός - που αποτελεί εξέλιξη του προρομαντισμού - εμφανίζεται στην Ευρώπη από τις αρχές του 19ου αιώνα ως αντίδραση στον κλασικισμό, στηρίζεται στη δημιουργική φαντασία, στη μορφική ελευθερία, στο έντονο συναίσθημα που ρέπει στη μελαγχολία και στην τάση για φυγή και στην πεισιθάνατη στάση απέναντι στη ζωή.
1. Ποιες ήταν οι συνέπειες της ενετικής κυριαρχίας;
Καταρχάς, εμποδίστηκε η Οθωμανική κυριαρχία στα νησιά αυτά. Έπειτα, τα νησιά ανέπτυξαν στενές επαφές με τη Δύση και αναπτύχθηκαν οικονομικά.
2. Ποια τα στάδια μετάβασης από την ενετική στην Αγγλική κυριαρχία και τελικά στην ένωση με την Ελλάδα;
Πρώτα, έχουμε την εγκατάσταση των Γάλλων δημοκρατικών το 1797 και την κατάλυση της ενετικής κυριαρχίας. Το 1798 –99 ο συμμαχικός ρωσοτουρκικός στόλος καταλαμβάνει τα νησιά και σχηματίζεται αυτόνομο κράτος με την κυριαρχία των Οθωμανών. Το 1807 προσαρτήθηκαν στη Γαλλική αυτοκρατορία, αλλά από το 1808 έως το 1814 οι Άγγλοι πέτυχαν σταδιακά να καταλάβουν όλα τα νησιά του Ιονίου. Από το 1815 τα Επτάνησα παραχωρήθηκαν στην Αγγλία ως ανεξάρτητο κράτος, το 1864 όμως οι Επτανήσιοι κέρδισαν πραγματικά την ελευθερία τους στην ένωση των Ιονίων νησιών με την Ελλάδα με συνθήκη που υπογράφηκε στο Λονδίνο το 1863.
3. Από ποιες τάξεις προέρχονταν οι Επτανήσιοι ποιητές και ποιες οι πνευματικές επιρροές τους;
Στην πλειοψηφία τους προέρχονταν από τις τάξεις ευγενών και των αστών, γιατί αυτοί είχαν τη δυνατότητα υψηλής μόρφωσης, ενώ μπορούσαν αποκλειστικά να αφοσιωθούν στα γράμματα (η οικονομική τους κατάσταση το επέτρεπε). Ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη τους.
4. Ποιες ήταν οι πνευματικές συνθήκες στα Επτάνησα την εποχή της τουρκοκρατίας στον ελληνικό χώρο;
Οι πνευματικές συνθήκες στα Επτάνησα ευνόησαν την πρόοδο των γραμμάτων και του λόγου και είναι οι ακόλουθες:
- Πνευματικές επαφές με τις πόλεις τις Ιταλίας
- Λειτούργησαν ιδιωτικά και δημόσια εκπαιδευτήρια (στόχος της παιδείας η διατήρηση της ιστορικής συνέχειας και της εθνικής ιδέας με την ίδρυση επιπλέον τοπικών φιλολογικών και επιστημονικών εταιρειών - Ακαδημίες- )
- Τροφοδοτήθηκε η επτανησιακή πολιτιστική ζωή απ’ την πλούσια κρητική πνευματική παράδοση (ύστερα από την κατάληψη της Κρήτης το 1669 και την μετακίνηση πολλών Κρητικών στα Επτάνησα).
- Οι απόγονοι μεγάλων οικογενειών (πολλοί απ’ αυτούς λογοτέχνες) σπούδασαν σε ιταλικές πόλεις (18ος και 19ος αιώνας)
- Λειτούργησαν ανώτερες σχολές (κατά την περίοδο της Επτανήσου Πολιτείας )
- Ιδρύθηκε στην Κέρκυρα η Ιόνιος Ακαδημίας που διέδωσε τις ιδέες του Διαφωτισμού και έφερε στη επιφάνεια αρχαίες ελληνικές αξίες.
- Δυτικές και ανατολικές επιρροές αναμείχθηκαν.
- Υιοθετήθηκαν ευρωπαϊκοί θεσμοί και ήθη.
- Διατηρήθηκε η ορθόδοξη πίστη και η εθνική συνείδηση.
- Λειτούργησαν τα πρώτα τυπογραφεία τον 19ο αιώνα
- Κέντρα της πνευματικής και λογοτεχνικής κίνησης ήταν η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος.
- Αναζητήθηκε (κατά την περίοδο της Αγγλικής Προστασίας) νέα πολιτιστική ταυτότητα με συνδυασμό δυτικών ιδεών και τοπικής αλλά και ευρύτερης ελληνικής παράδοσης με στόχο την καλλιέργεια μιας νέας ελληνικής λογοτεχνίας
5. Ποια λογοτεχνικά είδη καλλιεργήθηκαν στα Επτάνησα πέρα από την ποίηση;
Καλλιεργήθηκαν επίσης και είδη της πεζογραφίας όπως :
- ιστορικά αφηγήματα
- χρονογραφίες
- αυτοβιογραφία (Ελισάβετ Μουτζά-Μαρτινέγκου)
- απομνημονεύματα
- κριτικά δοκίμια
- φιλολογικές και αισθητικές μελέτες (Διάλογος Δ. Σολωμού, Προλεγόμενα Πολυλά)
- θεατρικό έργο (Ρούσμελης, Γουζέλης, Ζαμπέλιος)
- μεταφράσεις (Πολυλάς)
6. Τι χαρακτηρίζει τους προσολωμικούς ποιητές; Πότε και που έδρασαν;
Κυρίως στη Ζάκυνθο εντοπίζονται τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου έως την πρώτη εικοσαετία του 19ου αιώνα. Ξεχωρίζουν ο Στέφανος Ξανθόπουλος, ο Νικόλαος Κουτούζης και ο Αντώνιος Μαρτελάος. Χρησιμοποίησαν μια μικτή δημοτική γλώσσα και έγραψαν ποιήματα α) κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου (πατριωτικά τραγούδια, πολεμικά άσματα, κοινωνικές σάτιρες). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποιήματα που γράφτηκαν με αφορμή την έλευση των Γάλλων δημοκρατικών στα Επτάνησα που απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες του διαφωτισμού. β) αρκαδικά. (Η αρκαδική ποίηση εκφράζει τη νοσταλγία ενός ειδυλλιακού τόπου - της αρχαίας Αρκαδίας, όπου οι άνθρωποι ζουν αμέριμνα αφοσιωμένοι στον έρωτα και το κρασί).
7. Τι γνωρίζετε για τους Σολωμικούς ποιητές;
Σολωμικοί ποιητές ονομάζονται οι Επτανήσιοι ποιητές (συνομήλικοι και νεότεροι του Σολωμού) που επηρεάστηκαν από το μεγάλο ποιητή. Ξεχωρίζουν οι :
- Αντώνιος Μάτεσης : ασχολήθηκε με το κοινωνικό δράμα και με λυρικά και σατυρικά ποιήματα.
- Γεώργιος Τερτσέτης : προσπάθησε για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας στην ελληνική λογοτεχνία. Έγραψε μεγάλα ποιήματα που εμπνέονταν από την επανάσταση και την ελληνική αρχαιότητα. Επηρεάζεται από την τεχνική και τη γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού.
- Ιούλιος Τυπάλδος : λυρικός και μυστικοπαθής που ακολουθεί πιστά το σολωμικό πρότυπο στα μικρής έκτασης ποιήματά του, ενώ μεταφράζει τα 12 πρώτα άσματα της Ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ του Torquato Tasso. Η τεχνική και η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού ασκεί σημαντική επιρροή στο έργο του.
- Γεράσιμος Μαρκοράς : γνωστός για το επικολυρικό του ποίημα ¨Ο όρκος¨
- Ιάκωβος Πολυλάς : έγραψε λίγα ποιήματα και πεζά αλλά έγραψε αξιόλογες μεταφράσεις των ομηρικών επών, ενώ ήταν κι ο πρώτος εκδότης των σολωμικών έργων.
8. Με τι ασχολήθηκαν περισσότερο οι μετασολωμικοί ποιητές και ποιοι είναι;
Επηρεασμένοι από τις κριτικές απόψεις του Πολυλά συνεχίζουν το μεταφραστικό του σχέδιο αποδίδοντας στην ελληνική γλώσσα ποιητικά κείμενα της αρχαίας ελληνικής και της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας έχοντας σα στόχο να εμπλουτίσουν την ελληνική λογοτεχνία. Κέντρο είναι η Κέρκυρα και κυριότεροι εκπρόσωποι είναι ο Χρυσομάλλης, ο Καλοσγούρος και ο Κογεβίνας.
9. Ποιοι είναι οι εξωσολωμικοί ποιητές και τι τους χαρακτηρίζει;
Είναι ο Κάλβος, ο Βαλαωρίτης και ο Λασκαράτος.
Ο Κάλβος είναι ο «διαμεσολαβητής» ανάμεσα στην Επτανησιακή και την Αθηναϊκή λογοτεχνία, είναι μια ιδιαίτερη ποιητική μορφή αντλεί τα θέματά του απ’ την ιστορική παράδοση της Επτανήσου και από τα γεγονότα του Αγώνα, η γλώσσα του είναι ιδιότυπη (ένα κράμα δημοτικής και λόγιων εκφράσεων), η ποίησή του έχει αρκετά λυρικές εικόνες.
Η ποίησή του Βαλαωρίτη δέχθηκε τις επιρροές του Γαλλικού ρομαντισμού. Μέσα από τα ποιήματά του - τα περισσότερα έχουν σχέση με τον αγώνα -ήθελε να τονώσει το πατριωτικό αίσθημα και την εθνική αυτογνωσία των Ελλήνων.
Ο Λασκαράτος καταγράφει και σατιρίζει χωρίς φόβο τα ήθη και τις προλήψεις της εποχής του μέσα από ποιήματα, αφηγήματα και δοκίμια.
10. Ποιοι είναι οι ελάσσονες ποιητές και ποιοι οι επίγονοι;
Ελάσσονες ποιητές είναι ο Πετριτσόπουλος, ο Μελισσηνός, ο Πανάς.
Επίγονοι (έτσι χαρακτηρίζονται αυτοί που δέχτηκαν τις επιρροές του εξωεπτανησιακού περιβάλλοντος) είναι ο Μαβίλης, ο Σπαταλάς και ο Σιγούρος.
11. Ποιες είναι οι βασικές διαφορές της Επτανησιακής και της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής;
Πέρα από σημαντικές τεχνοτροπικές διαφορές οι Επτανήσιοι χρησιμοποιούν τη δημοτική γλώσσα (ενσωματώνοντας συχνά στοιχεία του τοπικού ιδιώματος) , ενώ οι εκπρόσωποι της Αθηναϊκής Σχολής γράφουν στην καθαρεύουσα. Ταυτόχρονα ο ρομαντισμός της Αθηναϊκής σχολής τάχθηκε στην υπηρεσία του νέου κράτους, για να συμβάλλει στην επικράτηση της εθνικής ιδεολογίας, ενώ ο επτανησιακός ρομαντισμός δεν είχε τέτοιες δεσμεύσεις.
12. Ποιες επιδράσεις δέχθηκε η επτανησιακή σχολή;
Επηρεάστηκε ιδιαίτερα από:
- τον νεοκλασικισμό (ειδικά τον ιταλικό του 17ου –18ου αιώνα)
- τον ρομαντισμό
- τη γερμανική λογοτεχνία
- την αγγλική λογοτεχνία
- αρχαία ελληνική και λατινική λογοτεχνία
- ντόπια λογοτεχνική παράδοση
- η κρητική λογοτεχνία της εποχής της αναγέννησης (Ερωτόκριτος, Ερωφίλη κ.α.)
- το δημοτικό τραγούδι
- την ποίηση του Βηλαρά και του Χριστόπουλου (περισσότερο ως προς τη χρήση της δημοτικής γλώσσας)
13. Με ποιον τρόπο η επτανησιακή ποίηση καταφέρνει να συνδυάσει τα δυο αντιτιθέμενα αισθητικά ρεύματα της εποχής, τον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό;
Οι επτανήσιοι ποιητές επηρεάστηκαν ιδιαίτερα απ’ τον ιταλικό νεοκλασικισμό των τελευταίων δεκαετιών του 18ου αιώνα, που απέκλινε από το αμιγές κλασικιστικό ιδεώδες του 17ου αιώνα και διαπλέχθηκε με τον προρομαντισμό. Γι’ αυτό και οι επτανήσιοι υιοθετούν σταθερούς κλασικούς κανόνες, όπως η αρμονία και η ισορροπία, όμως αποδέχονται και στοιχεία του ρομαντικού πνεύματος, όπως το έντονο συναίσθημα, η πρωτοτυπία και η απελευθερωμένη φαντασία.
14. Ποια καλλιτεχνικά ρεύματα επιδρούν στην επτανησιακή ποίηση;
Ο νεοκλασικισμός (ειδικότερα ο ιταλικός των τελών του 18ου αιώνα) και ο ρομαντισμός (κυρίως ο γερμανικός, λιγότερο ο ιταλικός)
15. Ποια ιδεολογικά και φιλοσοφικά ρεύματα επηρέασαν την επτανησιακή ποίηση;
Ιδεολογικά κυρίως επηρέασαν το κίνημα του Διαφωτισμού και του φιλελευθερισμού, ενώ φιλοσοφικά ο ιδεαλισμός, όπως αυτός εκφράστηκε περισσότερο από τον Hegel.
16. Ποια είναι τα γνωρίσματα του επτανησιακού ρομαντισμού που τον συνδέουν με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό και τον διαφοροποιούν σε ένα βαθμό από τον αθηναϊκό;
Ο Βελουδής ξεχωρίζει τα εξής:
- τον άκρατο ιδεαλισμό και την εξιδανίκευση της τέχνης
- το σχηματισμό σχολών ή λογοτεχνικών ομάδων
- τη μελέτη και αξιοποίηση της λαϊκής παράδοσης
- τη χρήση της δημοτικής γλώσσας
- τη σύζευξη της ποίησης με τη φιλοσοφία και τη μουσική
- τον κυριαρχικό ρόλο της φύσης για την έκφραση αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων
- την αποσπασματικότητα
- την καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου
17. Ποιοι είναι οι κύριοι θεματικοί κύκλοι της ποίησης της Επτανησιακής σχολής και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους;
- Η αγάπη για την πατρίδα
- Η αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία
- Η αγάπη για τη γυναίκα
Στα θέματα για τη πατρίδα πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν πρόσωπα και
γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης. Σπανιότερα τον πρώτο ρόλο παίρνει η
αρχαιότητα (π.χ. Γ. Τερτσέτης, Οι γάμοι του Μ. Αλεξάνδρου).
Η αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία συνδυάζεται με την φιλοπατρία και την
εκδήλωση ενός γνήσιου ελληνικού φρονήματος. Είναι αποτέλεσμα βέβαια και
των επιρροών της ιταλικής ποίησης που είχε την τάση να θεματοποιεί
θρησκευτικά στοιχεία.
Η γυναικεία μορφή εξιδανικεύεται, είναι ένα αγγελικό πλάσμα, χάνει την υλική της υπόσταση και συμβολίζει τον έρωτα που λυτρώνει από τη γήινη πραγματικότητα.
Επίσης, οι Επτανήσιοι ποιητές αναπτύσσουν θέματα σχετικά με τη χαρά της ζωής, το φόβο του θανάτου, την λατρεία της φύσης και την αθώα ή επιθετική σάτιρα ανθρώπινων τύπων και πολιτικών καταστάσεων ή προσώπων.
18. Τι γνωρίζετε για τη γλώσσα των επτανησίων ποιητών;
Η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν ήταν η δημοτική ελληνική, η γλώσσα του λαού (σπανιότερα οι επτανήσιοι έγραφαν και ποιήματα – σατιρικά κυρίως – με μικτή ελληνική και ιταλική διάλεκτο).
19. Με ποιο κείμενο θεωρητικοποιήθηκε η χρήση της δημοτικής στην επτανησιακή λογοτεχνία;
Με τον Διάλογο του Σολωμού, δοκίμιο γραμμένο σε διαλογική μορφή, όπου υποστηρίζεται η λαϊκή γλώσσα και απορρίπτονται οι θέσεις του Κοραή και των Φαναριωτών αρχαϊστών.
20. Ποιες είναι οι στιχουργικές επιλογές των Επτανήσιων ποιητών;
Οι ποιητές των Επτανήσων ενσωμάτωσαν στην ελληνική ποίηση ιταλικά μετρικά σχήματα και συνδύασαν ιταλικά μέτρα με τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Ειδικότερα για τους προσολωμικούς και το Σολωμό στα ποιήματα της νεανικής περιόδου ήταν αγαπητοί οι ολιγοσύλλαβοι στίχοι ιταλικής προέλευσης. Στην ώριμη φάση του Σολωμού παρακολουθούμε την (πετυχημένη) προσπάθειά του να συνδυάσει ιταλικά μετρικά σχήματα με τον δεκαπεντασύλλαβο. Ένα παράδειγμα προσαρμογής ιταλικού μέτρου βρίσκουμε στον Λάμπρο (μέτρο εντεκασύλλαβο ιταλογενές).
Η Επτανησιακή ποίηση έδειξε την προτίμηση της στον δεκαπεντασύλλαβο με ομοιοκαταληξία (π.χ. Κρητικός Σολωμού και Όρκος Μαρκορά) και ο «ώριμος Σολωμός» στον ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο στο τρίτο σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Χαρακτηριστική είναι για το Σολωμό είναι η μεγάλη επεξεργασία του στίχου και ο περιορισμός των συνιζήσεων. Τέλος, ξεχωρίζει η ιδιότυπη μετρική του Κάλβου. Η καλβική στροφή, βασισμένη κι αυτή σε ιταλικά μέτρα , αποτελείται από πέντε ανομοιοκατάληκτους στίχους τεσσάρων επτασύλλαβων και ενός πεντασύλλαβου.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Αφού διαβάσετε από το ανθολόγιο τα ποιήματα Γραφή αποκριτική του Λασκαράτου και Το πλάσμα της φαντασίας , του Τυπάλδου, να αναλύσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές των δυο ποιητών.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
Ενώ τα δυο ποιητικά κείμενα ανήκουν στην ίδια εποχή, είναι ολότελα διαφορετικά. Ο Τυπάλδος, ποιητής του περιβάλλοντος του Σολωμού, διέπεται από το λυρισμό – ίσως ο λυρικότερος - που χαρακτηρίζει και τους περισσότερους σολωμικούς ποιητές. Αντίθετα ο Λασκαράτος, που είναι ένας εξωσολωμικός ποιητής, στο στιχούργημά του, Γραφή αποκριτική, δε δείχνει κανένα λυρισμό, μα δείχνει χαρακτηριστικά της πεζολογικότητας που τον χαρακτηρίζει .
Βασικός άξονας και των δύο ποιημάτων είναι η παρουσία της γυναίκας. Και στις δύο περιπτώσεις αναφέρεται η γυναίκα ως φανταστικό πρόσωπο. Και οι δύο δεν την έχουν δει. Είναι στη σφαίρα της φαντασίας τους. Όμως αντιμετωπίζεται εντελώς διαφορετικά στο ποίημα του Τυπάλδου και διαφορετικά στον Λασκαράτο. Ο πρώτος, ποιητής του περιβάλλοντος του Σολωμού, εξιδανικεύει τη γυναικεία μορφή , που χάνει την υλική της υπόσταση και συμβολίζει τον αγνό έρωτα.
Αντίθετα, ο Λασκαράτος γράφει σε σατιρικό και ειρωνικό ύφος. Δεν υμνεί τη γυναίκα, ως μούσα και ως πηγή έμπνευσης για να γράψει ποιήματα αλλά αρνείται όλα τα χαρίσματα που της αποδίδουν.
Ο Τυπάλδος, κινείται στη σφαίρα του ιδανισμού. Ο Παλαμάς τον ονόμασε «ποιητή του φεγγαρόφωτου» . Αντίθετα ο Λασκαράτος: δεν είναι φύση ποιητική, είναι ένας κριτικός νους που ενοχλείται από τις συμβάσεις της ζωής και θέλει να γίνει κοινωνικός αναμορφωτής. Ενδιαφέροντα σημεία αντιπαράθεσης των δυο ποιητών είναι και τα παρακάτω.
- μετρικές επιλογές: μοιάζουν, μόνο που ο Λασκαράτος χρησιμοποιεί σταθερότερα την ομοιοκαταληξία (με σκωπτικό ίσως σκοπό)
- Η μουσικότητα του στίχου είναι ιδιαίτερη στον Τυπάλδο, ενώ είναι ανύπαρκτη στον Λασκαράτο.
- Τεχνοτροπία του νεοκλασικισμού: έντονη η παρουσία του νεοκλασικισμού στον Τυπάλδο (αρμονία στίχου, προσεκτική επιλογή λέξεων) ανύπαρκτη στον Λασκαράτο
Ερωτήσεις αξιολόγησης
1. Να συμπληρώσετε το παρακάτω κείμενο που δίνει πληροφορίες για τους προσολωμικούς ποιητές
Κυρίως στη Ζάκυνθο εντοπίζονται τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου έως την πρώτη εικοσαετία του 19ου αιώνα οι προσολωμικοί ποιητές. Ξεχωρίζουν ο Στέφανος Ξανθόπουλος, ο Νικόλαος Κουτούζης και ο _______ _________. Χρησιμοποίησαν μια μικτή δημοτική γλώσσα και έγραψαν ποιήματα α) _________ περιεχομένου (πατριωτικά τραγούδια, πολεμικά άσματα, κοινωνικές ________ ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποιήματα που γράφτηκαν με αφορμή την έλευση των Γάλλων δημοκρατικών ______ ________ που απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες του διαφωτισμού. β) αρκαδικά. (Η αρκαδική ποίηση εκφράζει τη νοσταλγία ενός ειδυλλιακού τόπου - της αρχαίας Αρκαδίας, όπου οι άνθρωποι ζουν αμέριμνα αφοσιωμένοι στον ______ και το ______ ).
2. Πως κατόρθωσε η Επτανησιακή σχολή να συνδυάσει τον νεοκλασικισμό με τον ρομαντισμό;
3. Ποια ιδεολογικά ρεύματα επηρέασαν την Επτανησιακή ποίηση;
4. Τι γνωρίζετε για τον Γ. Τερτσέτη;
5. Ποιος ήταν ο πρώτος εκδότης των έργων του Σολωμού;
6. Καλλιεργήθηκε το θέατρο από την Επτανησιακή σχολή;
7. Η δημοτική ήταν η μόνη γλώσσα στην οποία έγραφαν οι Επτανήσιοι;
8. Η σύζευξη της ποίησης με τη φιλοσοφία και τη μουσική είναι κοινά στοιχεία του ευρωπαϊκού και του επτανησιακού ρομαντισμού;
9. Ποιο μέτρο δούλεψε περισσότερο ο Σολωμός στην ώριμη περίοδο της ποίησής του;
Η ενετική κυριαρχία εμπόδισε της ανάπτυξη της Οθωμανικής κυριαρχίας στα Ιόνια νησιά και επέτρεψε την πνευματική τους πρόοδο. Οι Επτανήσιοι που προέρχονταν από τις ευκατάστατες τάξεις δημιούργησαν το έργο τους έχοντας επαφές με τη Δυτική Ευρώπη και τα ρεύματα και τις ιδεολογίες που επικρατούσαν. Πέρα από την ποίηση στα Επτάνησα αναπτύχθηκαν και τα άλλα είδη λόγου, όπως το θέατρο, η αυτοβιογραφία, τα απομνημονεύματα και οι κριτικές μελέτες. Με σημείο αναφοράς το Σολωμό διακρίνουμε τέσσερις ομάδες ποιητών: α) οι προσολωμικοί είναι αυτοί που προηγήθηκαν του μεγάλου ποιητή και έγραψαν πολιτικοκοινωνικά (σάτιρες – πατριωτικά τραγούδια) και αρκαδικά ποιήματα (φύση –έρωτας) β) οι σολωμικοί που έζησαν την εποχή του Σολωμού και επηρεάστηκαν από αυτόν γ) οι μετασολωμικοί που επιδόθηκαν περισσότερο σε μεταφράσεις και δ) οι εξωσολωμικοί, όπως ο Κάλβος και ο Βαλαωρίτης που δεν επηρεάστηκαν τόσο από το Ζακυνθινό ποιητή. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ακόμη στην ενασχόλησή μας με την Επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα τους ελάσσονες και τους επιγόνους ποιητές. Η Επτανησιακή ξεχωρίζει από τη σύγχρονή της Αθηναϊκή σχολή ως προς τη γλώσσα περισσότερο και τους στόχους. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα που επηρέασαν του επτανήσιους και κατόρθωσαν να τα συνδυάσουν στην ποίησή τους είναι ο νεοκλασικισμός και ο ρομαντισμός. Είναι ακόμη δεμένοι με την ντόπια παράδοση και την κρητική λογοτεχνία. Ο ιδεαλισμός και το κίνημα του Διαφωτισμού επιδρά στη σκέψη τους. Το ενδιαφέρον της σχολής εστιάζεται σε θέματα σχετικά με την πατρίδα, τη θρησκεία και τη γυναίκα.
· Επτανησιακή σχολή: Το σύνολο των αξιόλογων Επτανήσιων λογοτεχνών που έζησαν και δημιούργησαν κατά τον 19ο αιώνα.
· Προσολωμικοί ποιητές: Οι ποιητές που προηγήθηκαν του Σολωμού και έγραψαν πολιτικοκοινωνικά και αρκαδικά ποιήματα
· Σολωμικοί ποιητές: Οι ποιητές που έζησαν την εποχή του Σολωμού και επηρεάστηκαν από αυτόν.
· Μετασολωμικοί ποιητές: Οι ποιητές που έζησαν μετά το Σολωμό και επιδόθηκαν κυρίως σε μεταφράσεις αρχαίων Ελλήνων και συγχρόνων Ευρωπαίων λογοτεχνών.
· Εξωσολωμικοί ποιητές: Οι σύγχρονοι του Σολωμού που δεν επηρεάστηκαν από το μεγάλο ποιητή.
· Νεοκλασικισμός: Πνευματική τάση που εμφανίστηκε στη λογοτεχνία και τις άλλες τέχνες την εποχή της αναγέννησης και του διαφωτισμού με κύρια γνωρίσματα την ισορροπία της σύνθεσης, την αρτιότητα της έκφρασης, τη σαφήνεια, το θαυμασμό της αρχαιότητας και την εκμετάλλευση κλασικών σχημάτων λόγου, όπως η παρομοίωση και η μετωνυμία.
· Ρομαντισμός: Ο ρομαντισμός - που αποτελεί εξέλιξη του προρομαντισμού - εμφανίζεται στην Ευρώπη από τις αρχές του 19ου αιώνα ως αντίδραση στον κλασικισμό, στηρίζεται στη δημιουργική φαντασία, στη μορφική ελευθερία, στο έντονο συναίσθημα που ρέπει στη μελαγχολία και στην τάση για φυγή και στην πεισιθάνατη στάση απέναντι στη ζωή.
1. Ποιες ήταν οι συνέπειες της ενετικής κυριαρχίας;
Καταρχάς, εμποδίστηκε η Οθωμανική κυριαρχία στα νησιά αυτά. Έπειτα, τα νησιά ανέπτυξαν στενές επαφές με τη Δύση και αναπτύχθηκαν οικονομικά.
2. Ποια τα στάδια μετάβασης από την ενετική στην Αγγλική κυριαρχία και τελικά στην ένωση με την Ελλάδα;
Πρώτα, έχουμε την εγκατάσταση των Γάλλων δημοκρατικών το 1797 και την κατάλυση της ενετικής κυριαρχίας. Το 1798 –99 ο συμμαχικός ρωσοτουρκικός στόλος καταλαμβάνει τα νησιά και σχηματίζεται αυτόνομο κράτος με την κυριαρχία των Οθωμανών. Το 1807 προσαρτήθηκαν στη Γαλλική αυτοκρατορία, αλλά από το 1808 έως το 1814 οι Άγγλοι πέτυχαν σταδιακά να καταλάβουν όλα τα νησιά του Ιονίου. Από το 1815 τα Επτάνησα παραχωρήθηκαν στην Αγγλία ως ανεξάρτητο κράτος, το 1864 όμως οι Επτανήσιοι κέρδισαν πραγματικά την ελευθερία τους στην ένωση των Ιονίων νησιών με την Ελλάδα με συνθήκη που υπογράφηκε στο Λονδίνο το 1863.
3. Από ποιες τάξεις προέρχονταν οι Επτανήσιοι ποιητές και ποιες οι πνευματικές επιρροές τους;
Στην πλειοψηφία τους προέρχονταν από τις τάξεις ευγενών και των αστών, γιατί αυτοί είχαν τη δυνατότητα υψηλής μόρφωσης, ενώ μπορούσαν αποκλειστικά να αφοσιωθούν στα γράμματα (η οικονομική τους κατάσταση το επέτρεπε). Ο Διαφωτισμός και η Γαλλική Επανάσταση διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη τους.
4. Ποιες ήταν οι πνευματικές συνθήκες στα Επτάνησα την εποχή της τουρκοκρατίας στον ελληνικό χώρο;
Οι πνευματικές συνθήκες στα Επτάνησα ευνόησαν την πρόοδο των γραμμάτων και του λόγου και είναι οι ακόλουθες:
- Πνευματικές επαφές με τις πόλεις τις Ιταλίας
- Λειτούργησαν ιδιωτικά και δημόσια εκπαιδευτήρια (στόχος της παιδείας η διατήρηση της ιστορικής συνέχειας και της εθνικής ιδέας με την ίδρυση επιπλέον τοπικών φιλολογικών και επιστημονικών εταιρειών - Ακαδημίες- )
- Τροφοδοτήθηκε η επτανησιακή πολιτιστική ζωή απ’ την πλούσια κρητική πνευματική παράδοση (ύστερα από την κατάληψη της Κρήτης το 1669 και την μετακίνηση πολλών Κρητικών στα Επτάνησα).
- Οι απόγονοι μεγάλων οικογενειών (πολλοί απ’ αυτούς λογοτέχνες) σπούδασαν σε ιταλικές πόλεις (18ος και 19ος αιώνας)
- Λειτούργησαν ανώτερες σχολές (κατά την περίοδο της Επτανήσου Πολιτείας )
- Ιδρύθηκε στην Κέρκυρα η Ιόνιος Ακαδημίας που διέδωσε τις ιδέες του Διαφωτισμού και έφερε στη επιφάνεια αρχαίες ελληνικές αξίες.
- Δυτικές και ανατολικές επιρροές αναμείχθηκαν.
- Υιοθετήθηκαν ευρωπαϊκοί θεσμοί και ήθη.
- Διατηρήθηκε η ορθόδοξη πίστη και η εθνική συνείδηση.
- Λειτούργησαν τα πρώτα τυπογραφεία τον 19ο αιώνα
- Κέντρα της πνευματικής και λογοτεχνικής κίνησης ήταν η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος.
- Αναζητήθηκε (κατά την περίοδο της Αγγλικής Προστασίας) νέα πολιτιστική ταυτότητα με συνδυασμό δυτικών ιδεών και τοπικής αλλά και ευρύτερης ελληνικής παράδοσης με στόχο την καλλιέργεια μιας νέας ελληνικής λογοτεχνίας
5. Ποια λογοτεχνικά είδη καλλιεργήθηκαν στα Επτάνησα πέρα από την ποίηση;
Καλλιεργήθηκαν επίσης και είδη της πεζογραφίας όπως :
- ιστορικά αφηγήματα
- χρονογραφίες
- αυτοβιογραφία (Ελισάβετ Μουτζά-Μαρτινέγκου)
- απομνημονεύματα
- κριτικά δοκίμια
- φιλολογικές και αισθητικές μελέτες (Διάλογος Δ. Σολωμού, Προλεγόμενα Πολυλά)
- θεατρικό έργο (Ρούσμελης, Γουζέλης, Ζαμπέλιος)
- μεταφράσεις (Πολυλάς)
6. Τι χαρακτηρίζει τους προσολωμικούς ποιητές; Πότε και που έδρασαν;
Κυρίως στη Ζάκυνθο εντοπίζονται τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου έως την πρώτη εικοσαετία του 19ου αιώνα. Ξεχωρίζουν ο Στέφανος Ξανθόπουλος, ο Νικόλαος Κουτούζης και ο Αντώνιος Μαρτελάος. Χρησιμοποίησαν μια μικτή δημοτική γλώσσα και έγραψαν ποιήματα α) κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου (πατριωτικά τραγούδια, πολεμικά άσματα, κοινωνικές σάτιρες). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποιήματα που γράφτηκαν με αφορμή την έλευση των Γάλλων δημοκρατικών στα Επτάνησα που απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες του διαφωτισμού. β) αρκαδικά. (Η αρκαδική ποίηση εκφράζει τη νοσταλγία ενός ειδυλλιακού τόπου - της αρχαίας Αρκαδίας, όπου οι άνθρωποι ζουν αμέριμνα αφοσιωμένοι στον έρωτα και το κρασί).
7. Τι γνωρίζετε για τους Σολωμικούς ποιητές;
Σολωμικοί ποιητές ονομάζονται οι Επτανήσιοι ποιητές (συνομήλικοι και νεότεροι του Σολωμού) που επηρεάστηκαν από το μεγάλο ποιητή. Ξεχωρίζουν οι :
- Αντώνιος Μάτεσης : ασχολήθηκε με το κοινωνικό δράμα και με λυρικά και σατυρικά ποιήματα.
- Γεώργιος Τερτσέτης : προσπάθησε για την επικράτηση της δημοτικής γλώσσας στην ελληνική λογοτεχνία. Έγραψε μεγάλα ποιήματα που εμπνέονταν από την επανάσταση και την ελληνική αρχαιότητα. Επηρεάζεται από την τεχνική και τη γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού.
- Ιούλιος Τυπάλδος : λυρικός και μυστικοπαθής που ακολουθεί πιστά το σολωμικό πρότυπο στα μικρής έκτασης ποιήματά του, ενώ μεταφράζει τα 12 πρώτα άσματα της Ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ του Torquato Tasso. Η τεχνική και η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού ασκεί σημαντική επιρροή στο έργο του.
- Γεράσιμος Μαρκοράς : γνωστός για το επικολυρικό του ποίημα ¨Ο όρκος¨
- Ιάκωβος Πολυλάς : έγραψε λίγα ποιήματα και πεζά αλλά έγραψε αξιόλογες μεταφράσεις των ομηρικών επών, ενώ ήταν κι ο πρώτος εκδότης των σολωμικών έργων.
8. Με τι ασχολήθηκαν περισσότερο οι μετασολωμικοί ποιητές και ποιοι είναι;
Επηρεασμένοι από τις κριτικές απόψεις του Πολυλά συνεχίζουν το μεταφραστικό του σχέδιο αποδίδοντας στην ελληνική γλώσσα ποιητικά κείμενα της αρχαίας ελληνικής και της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας έχοντας σα στόχο να εμπλουτίσουν την ελληνική λογοτεχνία. Κέντρο είναι η Κέρκυρα και κυριότεροι εκπρόσωποι είναι ο Χρυσομάλλης, ο Καλοσγούρος και ο Κογεβίνας.
9. Ποιοι είναι οι εξωσολωμικοί ποιητές και τι τους χαρακτηρίζει;
Είναι ο Κάλβος, ο Βαλαωρίτης και ο Λασκαράτος.
Ο Κάλβος είναι ο «διαμεσολαβητής» ανάμεσα στην Επτανησιακή και την Αθηναϊκή λογοτεχνία, είναι μια ιδιαίτερη ποιητική μορφή αντλεί τα θέματά του απ’ την ιστορική παράδοση της Επτανήσου και από τα γεγονότα του Αγώνα, η γλώσσα του είναι ιδιότυπη (ένα κράμα δημοτικής και λόγιων εκφράσεων), η ποίησή του έχει αρκετά λυρικές εικόνες.
Η ποίησή του Βαλαωρίτη δέχθηκε τις επιρροές του Γαλλικού ρομαντισμού. Μέσα από τα ποιήματά του - τα περισσότερα έχουν σχέση με τον αγώνα -ήθελε να τονώσει το πατριωτικό αίσθημα και την εθνική αυτογνωσία των Ελλήνων.
Ο Λασκαράτος καταγράφει και σατιρίζει χωρίς φόβο τα ήθη και τις προλήψεις της εποχής του μέσα από ποιήματα, αφηγήματα και δοκίμια.
10. Ποιοι είναι οι ελάσσονες ποιητές και ποιοι οι επίγονοι;
Ελάσσονες ποιητές είναι ο Πετριτσόπουλος, ο Μελισσηνός, ο Πανάς.
Επίγονοι (έτσι χαρακτηρίζονται αυτοί που δέχτηκαν τις επιρροές του εξωεπτανησιακού περιβάλλοντος) είναι ο Μαβίλης, ο Σπαταλάς και ο Σιγούρος.
11. Ποιες είναι οι βασικές διαφορές της Επτανησιακής και της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής;
Πέρα από σημαντικές τεχνοτροπικές διαφορές οι Επτανήσιοι χρησιμοποιούν τη δημοτική γλώσσα (ενσωματώνοντας συχνά στοιχεία του τοπικού ιδιώματος) , ενώ οι εκπρόσωποι της Αθηναϊκής Σχολής γράφουν στην καθαρεύουσα. Ταυτόχρονα ο ρομαντισμός της Αθηναϊκής σχολής τάχθηκε στην υπηρεσία του νέου κράτους, για να συμβάλλει στην επικράτηση της εθνικής ιδεολογίας, ενώ ο επτανησιακός ρομαντισμός δεν είχε τέτοιες δεσμεύσεις.
12. Ποιες επιδράσεις δέχθηκε η επτανησιακή σχολή;
Επηρεάστηκε ιδιαίτερα από:
- τον νεοκλασικισμό (ειδικά τον ιταλικό του 17ου –18ου αιώνα)
- τον ρομαντισμό
- τη γερμανική λογοτεχνία
- την αγγλική λογοτεχνία
- αρχαία ελληνική και λατινική λογοτεχνία
- ντόπια λογοτεχνική παράδοση
- η κρητική λογοτεχνία της εποχής της αναγέννησης (Ερωτόκριτος, Ερωφίλη κ.α.)
- το δημοτικό τραγούδι
- την ποίηση του Βηλαρά και του Χριστόπουλου (περισσότερο ως προς τη χρήση της δημοτικής γλώσσας)
13. Με ποιον τρόπο η επτανησιακή ποίηση καταφέρνει να συνδυάσει τα δυο αντιτιθέμενα αισθητικά ρεύματα της εποχής, τον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό;
Οι επτανήσιοι ποιητές επηρεάστηκαν ιδιαίτερα απ’ τον ιταλικό νεοκλασικισμό των τελευταίων δεκαετιών του 18ου αιώνα, που απέκλινε από το αμιγές κλασικιστικό ιδεώδες του 17ου αιώνα και διαπλέχθηκε με τον προρομαντισμό. Γι’ αυτό και οι επτανήσιοι υιοθετούν σταθερούς κλασικούς κανόνες, όπως η αρμονία και η ισορροπία, όμως αποδέχονται και στοιχεία του ρομαντικού πνεύματος, όπως το έντονο συναίσθημα, η πρωτοτυπία και η απελευθερωμένη φαντασία.
14. Ποια καλλιτεχνικά ρεύματα επιδρούν στην επτανησιακή ποίηση;
Ο νεοκλασικισμός (ειδικότερα ο ιταλικός των τελών του 18ου αιώνα) και ο ρομαντισμός (κυρίως ο γερμανικός, λιγότερο ο ιταλικός)
15. Ποια ιδεολογικά και φιλοσοφικά ρεύματα επηρέασαν την επτανησιακή ποίηση;
Ιδεολογικά κυρίως επηρέασαν το κίνημα του Διαφωτισμού και του φιλελευθερισμού, ενώ φιλοσοφικά ο ιδεαλισμός, όπως αυτός εκφράστηκε περισσότερο από τον Hegel.
16. Ποια είναι τα γνωρίσματα του επτανησιακού ρομαντισμού που τον συνδέουν με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό και τον διαφοροποιούν σε ένα βαθμό από τον αθηναϊκό;
Ο Βελουδής ξεχωρίζει τα εξής:
- τον άκρατο ιδεαλισμό και την εξιδανίκευση της τέχνης
- το σχηματισμό σχολών ή λογοτεχνικών ομάδων
- τη μελέτη και αξιοποίηση της λαϊκής παράδοσης
- τη χρήση της δημοτικής γλώσσας
- τη σύζευξη της ποίησης με τη φιλοσοφία και τη μουσική
- τον κυριαρχικό ρόλο της φύσης για την έκφραση αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων
- την αποσπασματικότητα
- την καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου
17. Ποιοι είναι οι κύριοι θεματικοί κύκλοι της ποίησης της Επτανησιακής σχολής και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους;
- Η αγάπη για την πατρίδα
- Η αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία
- Η αγάπη για τη γυναίκα
Στα θέματα για τη πατρίδα πρωταγωνιστικό ρόλο έχουν πρόσωπα και
γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης. Σπανιότερα τον πρώτο ρόλο παίρνει η
αρχαιότητα (π.χ. Γ. Τερτσέτης, Οι γάμοι του Μ. Αλεξάνδρου).
Η αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία συνδυάζεται με την φιλοπατρία και την
εκδήλωση ενός γνήσιου ελληνικού φρονήματος. Είναι αποτέλεσμα βέβαια και
των επιρροών της ιταλικής ποίησης που είχε την τάση να θεματοποιεί
θρησκευτικά στοιχεία.
Η γυναικεία μορφή εξιδανικεύεται, είναι ένα αγγελικό πλάσμα, χάνει την υλική της υπόσταση και συμβολίζει τον έρωτα που λυτρώνει από τη γήινη πραγματικότητα.
Επίσης, οι Επτανήσιοι ποιητές αναπτύσσουν θέματα σχετικά με τη χαρά της ζωής, το φόβο του θανάτου, την λατρεία της φύσης και την αθώα ή επιθετική σάτιρα ανθρώπινων τύπων και πολιτικών καταστάσεων ή προσώπων.
18. Τι γνωρίζετε για τη γλώσσα των επτανησίων ποιητών;
Η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν ήταν η δημοτική ελληνική, η γλώσσα του λαού (σπανιότερα οι επτανήσιοι έγραφαν και ποιήματα – σατιρικά κυρίως – με μικτή ελληνική και ιταλική διάλεκτο).
19. Με ποιο κείμενο θεωρητικοποιήθηκε η χρήση της δημοτικής στην επτανησιακή λογοτεχνία;
Με τον Διάλογο του Σολωμού, δοκίμιο γραμμένο σε διαλογική μορφή, όπου υποστηρίζεται η λαϊκή γλώσσα και απορρίπτονται οι θέσεις του Κοραή και των Φαναριωτών αρχαϊστών.
20. Ποιες είναι οι στιχουργικές επιλογές των Επτανήσιων ποιητών;
Οι ποιητές των Επτανήσων ενσωμάτωσαν στην ελληνική ποίηση ιταλικά μετρικά σχήματα και συνδύασαν ιταλικά μέτρα με τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Ειδικότερα για τους προσολωμικούς και το Σολωμό στα ποιήματα της νεανικής περιόδου ήταν αγαπητοί οι ολιγοσύλλαβοι στίχοι ιταλικής προέλευσης. Στην ώριμη φάση του Σολωμού παρακολουθούμε την (πετυχημένη) προσπάθειά του να συνδυάσει ιταλικά μετρικά σχήματα με τον δεκαπεντασύλλαβο. Ένα παράδειγμα προσαρμογής ιταλικού μέτρου βρίσκουμε στον Λάμπρο (μέτρο εντεκασύλλαβο ιταλογενές).
Η Επτανησιακή ποίηση έδειξε την προτίμηση της στον δεκαπεντασύλλαβο με ομοιοκαταληξία (π.χ. Κρητικός Σολωμού και Όρκος Μαρκορά) και ο «ώριμος Σολωμός» στον ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο στο τρίτο σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Χαρακτηριστική είναι για το Σολωμό είναι η μεγάλη επεξεργασία του στίχου και ο περιορισμός των συνιζήσεων. Τέλος, ξεχωρίζει η ιδιότυπη μετρική του Κάλβου. Η καλβική στροφή, βασισμένη κι αυτή σε ιταλικά μέτρα , αποτελείται από πέντε ανομοιοκατάληκτους στίχους τεσσάρων επτασύλλαβων και ενός πεντασύλλαβου.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Αφού διαβάσετε από το ανθολόγιο τα ποιήματα Γραφή αποκριτική του Λασκαράτου και Το πλάσμα της φαντασίας , του Τυπάλδου, να αναλύσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές των δυο ποιητών.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
Ενώ τα δυο ποιητικά κείμενα ανήκουν στην ίδια εποχή, είναι ολότελα διαφορετικά. Ο Τυπάλδος, ποιητής του περιβάλλοντος του Σολωμού, διέπεται από το λυρισμό – ίσως ο λυρικότερος - που χαρακτηρίζει και τους περισσότερους σολωμικούς ποιητές. Αντίθετα ο Λασκαράτος, που είναι ένας εξωσολωμικός ποιητής, στο στιχούργημά του, Γραφή αποκριτική, δε δείχνει κανένα λυρισμό, μα δείχνει χαρακτηριστικά της πεζολογικότητας που τον χαρακτηρίζει .
Βασικός άξονας και των δύο ποιημάτων είναι η παρουσία της γυναίκας. Και στις δύο περιπτώσεις αναφέρεται η γυναίκα ως φανταστικό πρόσωπο. Και οι δύο δεν την έχουν δει. Είναι στη σφαίρα της φαντασίας τους. Όμως αντιμετωπίζεται εντελώς διαφορετικά στο ποίημα του Τυπάλδου και διαφορετικά στον Λασκαράτο. Ο πρώτος, ποιητής του περιβάλλοντος του Σολωμού, εξιδανικεύει τη γυναικεία μορφή , που χάνει την υλική της υπόσταση και συμβολίζει τον αγνό έρωτα.
Αντίθετα, ο Λασκαράτος γράφει σε σατιρικό και ειρωνικό ύφος. Δεν υμνεί τη γυναίκα, ως μούσα και ως πηγή έμπνευσης για να γράψει ποιήματα αλλά αρνείται όλα τα χαρίσματα που της αποδίδουν.
Ο Τυπάλδος, κινείται στη σφαίρα του ιδανισμού. Ο Παλαμάς τον ονόμασε «ποιητή του φεγγαρόφωτου» . Αντίθετα ο Λασκαράτος: δεν είναι φύση ποιητική, είναι ένας κριτικός νους που ενοχλείται από τις συμβάσεις της ζωής και θέλει να γίνει κοινωνικός αναμορφωτής. Ενδιαφέροντα σημεία αντιπαράθεσης των δυο ποιητών είναι και τα παρακάτω.
- μετρικές επιλογές: μοιάζουν, μόνο που ο Λασκαράτος χρησιμοποιεί σταθερότερα την ομοιοκαταληξία (με σκωπτικό ίσως σκοπό)
- Η μουσικότητα του στίχου είναι ιδιαίτερη στον Τυπάλδο, ενώ είναι ανύπαρκτη στον Λασκαράτο.
- Τεχνοτροπία του νεοκλασικισμού: έντονη η παρουσία του νεοκλασικισμού στον Τυπάλδο (αρμονία στίχου, προσεκτική επιλογή λέξεων) ανύπαρκτη στον Λασκαράτο
Ερωτήσεις αξιολόγησης
1. Να συμπληρώσετε το παρακάτω κείμενο που δίνει πληροφορίες για τους προσολωμικούς ποιητές
Κυρίως στη Ζάκυνθο εντοπίζονται τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου έως την πρώτη εικοσαετία του 19ου αιώνα οι προσολωμικοί ποιητές. Ξεχωρίζουν ο Στέφανος Ξανθόπουλος, ο Νικόλαος Κουτούζης και ο _______ _________. Χρησιμοποίησαν μια μικτή δημοτική γλώσσα και έγραψαν ποιήματα α) _________ περιεχομένου (πατριωτικά τραγούδια, πολεμικά άσματα, κοινωνικές ________ ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποιήματα που γράφτηκαν με αφορμή την έλευση των Γάλλων δημοκρατικών ______ ________ που απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες του διαφωτισμού. β) αρκαδικά. (Η αρκαδική ποίηση εκφράζει τη νοσταλγία ενός ειδυλλιακού τόπου - της αρχαίας Αρκαδίας, όπου οι άνθρωποι ζουν αμέριμνα αφοσιωμένοι στον ______ και το ______ ).
2. Πως κατόρθωσε η Επτανησιακή σχολή να συνδυάσει τον νεοκλασικισμό με τον ρομαντισμό;
3. Ποια ιδεολογικά ρεύματα επηρέασαν την Επτανησιακή ποίηση;
4. Τι γνωρίζετε για τον Γ. Τερτσέτη;
5. Ποιος ήταν ο πρώτος εκδότης των έργων του Σολωμού;
6. Καλλιεργήθηκε το θέατρο από την Επτανησιακή σχολή;
7. Η δημοτική ήταν η μόνη γλώσσα στην οποία έγραφαν οι Επτανήσιοι;
8. Η σύζευξη της ποίησης με τη φιλοσοφία και τη μουσική είναι κοινά στοιχεία του ευρωπαϊκού και του επτανησιακού ρομαντισμού;
9. Ποιο μέτρο δούλεψε περισσότερο ο Σολωμός στην ώριμη περίοδο της ποίησής του;
