ΕΛΠ 31 Έννοιες κλειδιά Α΄ Κεφάλαιο

Θεσμοί της πόλης - Θρησκευτικές γιορτές –Οργάνωση Θεάματος


Θεσμοί

Οι ηθικές αντιλήψεις, τα έθιμα και οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούν σε έναν τόπο. Ο ρόλος των θεσμών στην Αθήνα υπήρξε καθοριστικός για τη γέννηση και τη διαμόρφωση του δράματος. Η επίδραση του δημοκρατικού πολιτεύματος και της Εκκλησίας του δήμου, οι θρησκευτικές αξίες και ο προβληματισμός για το θεσμικό και το εθιμικό δίκαιο συνέβαλαν στη ανάπτυξη του είδους.



Θρησκευτικές τελετές

Η λατρεία των θεών και των ηρώων αποτελεί σημαντικό μέρος της ζωής της πόλεως. Όλες οι παραστάσεις δράματος διδάσκονταν κατά τη διάρκεια δημόσιων εορτών προς τιμήν του Διόνυσου. Ο Διόνυσος, ως θεός της γονιμότητας και της βλάστησης συνδέεται με το πάθος, την έκσταση των συμμετεχόντων στην λατρεία του, τη χαρά, αλλά και τον τρόμο και κάλλιστα μπορεί να συνδεθεί τόσο με το είδος της τραγωδίας όσο και με το είδος της κωμωδίας. Στην Αθήνα γίνονταν συνολικά τέσσερις εορτές προς τιμήν του Διονύσου, κατά τους χειμερινούς και τους εαρινούς μήνες: τα Κατ’ αγρούς Διονύσια και τα Ανθεστήρια, που δε συνδέονταν άμεσα με θεατρικά δρώμενα., αντίθετα στα Εν άστει ή Μεγάλα Διονύσια, που τελούνταν στην αρχή της άνοιξης, διεξάγονταν δραματικοί αγώνες, το ίδιο και στα Λήναια, που δεν είχαν όμως τη λάμψη, τη συμμετοχή και το μεγαλοπρεπή χαρακτήρα των Μεγάλων Διονυσίων





Δραματικοί αγώνες

Ο διαγωνιστικός χαρακτήρας ήταν έντονος στην Ελλάδα στο χώρο της πνευματικής δημιουργίας. Τα έργα των δραματουργών παρασταίνονταν στις μεγάλες γιορτές προς τιμή του θεού Διονύσου στο πλαίσιο διαγωνιστικής προσπάθειας, όπου δίδονταν βραβεία (από επιτροπή κριτών που ψήφιζε και επέλεγε έτσι τον νικητή).


Διδασκαλία

Έτσι ονομάζονταν η παρουσίαση στο κοινό (η παράσταση) των έργων των δραματουργών. Η παράσταση των δραμάτων θεωρούνταν πως αποτελούσε παράγοντα παιδείας για τους Αθηναίους πολίτες. Η δράση και ο λόγος των υποκριτών γίνεται μέσο ψυχαγωγίας, προβληματισμού και πειθούς. Ο παιδευτικός χαρακτήρας του αττικού δράματος επιβεβαιώνεται και από το θεσμό των θεωρικών που εισήγαγε ο Περικλής, προκειμένου να παρακολουθούν τις παραστάσεις και οι οικονομικά ασθενέστεροι.



Μεγάλα Διονύσια

Η μεγαλύτερη γιορτή στην Αθήνα όπου διεξάγονταν δραματικοί αγώνες ήταν τα Εν άστει ή Μεγάλα Διονύσια, που τελούνταν στην αρχή της άνοιξης, κατά τον μήνα Ελαφηβολιώνα (Μάρτιος/Απρίλιος). Στα Μεγάλα Διονύσια διαγωνίζονταν τρεις τραγικοί ποιητές με τέσσερα δράματα ο καθένας, τρεις τραγωδίες (τριλογία) και ένα σατυρικό δράμα. Στην κωμωδία αγωνίζονταν πέντε ποιητές, που παρουσίαζαν ένα μόνο έργο τους.



Προάγων

Δύο μέρες πριν από την έναρξη των αγώνων γινόταν η διαδικασία του προαγώνα όπου οι ποιητές εξηγούσαν στο κοινό την υπόθεση των έργων τους (επίσημη παρουσίαση όλων των διαγωνιζομένων δραμάτων)



Χορηγός

Εύπορος πολίτης στην αρχαία Αθήνα που αναλάμβανε τη χορηγία της παράστασης . Ο χορηγός που αντιστοιχούσε σε κάθε ποιητή οριζόταν με κλήρο. Κύριο μέλημα του χορηγού ήταν εξεύρεση και η συντήρηση των μελών του χορού.

Χοροδιδάσκαλος

Ο δάσκαλος του τραγικού, κωμικού ή σατυρικού χορού.


Μεταμόρφωση

Μέσω του ενδύματος και του προσωπείου ο υποκριτής μεταμορφώνεται, γίνεται κάποιος άλλος, ο ήρωας τον οποίο αποδίδει ο υποκριτής.



Μάσκα-προσωπείο

Το προσωπείο εντάσσει τον υποκριτή στο χώρο τον ηρώων, ενώ το σύνολο της σκευής του υποκριτή ενώνει γενικά το δράμα με τις θρησκευτικές ρίζες του . Το προσωπείο κατασκευάζονταν από λινό ύφασμα ενισχυμένο από αλευρόκολλα και στη συνέχεια βάφονταν ανοιχτόχρωμο για τις γυναικείες, σκούρο για τις ανδρικές μορφές.



Σκευή

Το σύνολο των αναγκαίων αντικειμένων (ένδυμα, προσωπείο, περούκα, υποδήματα και εξαρτήματα όπως ραβδί ή όπλο) τα οποία συμβάλλουν στη μεταμόρφωση του υποκριτή και αποτελούν γενικά το υλικό της ενδυματολογίας για το αρχαίο ελληνικό θέατρο.



Μηχανές

Το σύνολο του εξοπλισμού στο αρχαίο θέατρο που συμβάλλει στην εξέλιξη της παράστασης και στη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας. Γνωστότεροι μηχανισμοί ήταν:

- η μηχανή ή ¨αιώρημα¨: είδος γερανού με καλάθι που χρησίμευε στις θεοφάνειες ( εμφάνιση του ¨από μηχανής θεού¨)

- το εκκύκλημα : χαμηλή κυλιόμενη πλατφόρμα που χρησιμοποιούνταν συνήθως για να επιδειχθεί στο κοινό εκείνος που σκοτωνόταν στο εσωτερικό του οίκου

- το θεολογείο: είδος εξώστη στη στέγη της σκηνής, απ’ όπου έκαναν την εμφάνισή τους οι θεοί ή οι ημίθεοι.